Π.Π.Ε.

Καθώς βαίνουμε προς τις εκλογές -φυσικά, εκτός απροόπτου, δηλαδή, μιας ξαφνικής ανησυχίας ότι το ελληνικό πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής πάει για το γκρεμό, θέτοντας σε κίνδυνο τη χώρα, την Ευρωζώνη, την παγκόσμια οικονομία, μη σου πω το ίδιο το σύμπαν ολόκληρο, οπότε αφήστε τις εκλογές και κοιτάξτε να σώσετε ό,τι σώζεται- νομίζω ότι ήρθε η ώρα να σας αποκαλύψω μια ακόμα πρωτιά της Ελλάδας στα παγκόσμια χρονικά: η χώρα, στο πρόσωπο του Λουκά Παπαδήμου, δημιούργησε τον πρώτο Πρωθυπουργό Περιορισμένης Ευθύνης (Π.Π.Ε. ή LLPM όπως λεν και στο χωριό του Αλογοσκούφη, αλήθεια, τι κάνει αυτή η ψυχή, ρε φίλε;). Παρά τους λιβανωτούς που του κάνουν όλα τα ΜΜΕ, εκτιμώ ότι η ιστορία θα καταγράψει τα έργα και τις ημέρες του κ. Παπαδήμου ως ανεπαρκή, για να μην πω καταστροφικά.

Τώρα, αναγνώστη μου, θα μου πεις ότι λέω υπερβολές και ότι ο Παπαδήμος ανέλαβε να οδηγήσει την Ελλάδα προς ασφαλή ή τελοσπάντων λιγότερο τρικυμιώδη νερά, σε μια περίοδο που το καράβι πήγαινε για ιστορικό φούντο. Ωστόσο, μια σύντομη και συνοπτική executive review στο έργο του Παπαδήμου θα μας πείσει ότι, όχι μονο δεν κατάφερε τίποτε απ' όλα αυτά, αλλά αποχωρεί αφήνοντας πίσω του ακομα περισσότερα προβλήματα από αυτά που παρέλαβε. Τι εννοώ;

Να, ας πούμε για το PSI, που οι πάντες του πιστώνουν. Ξεχνώντας επιδεικτικά ότι η αναδιάρθρωση του ελληνικού δημοσίου χρέους ήταν απόφαση της Ευρωζώνης, με σαφές πλαίσιο του πώς θα γίνει, ποιο θα είναι το αποτέλεσμα και ποιες θα είναι οι συνέπειες. Θα μου πεις, ο Παπαδήμος και η κυβέρνηση έκαναν τις τελικές διαπραγματεύσεις με τους ομολογιούχους. Ναι, αλλά άμα δεν πίεζαν οι Ευρωπαίοι (εκβιάζοντας ότι αν δεν υπάρξει συμφωνία, η Ελλάδα χρεοκοπεί και οι κάτοχοι ομολόγων παίρνουν τον πούλο), θα σού'λεγα εγώ τι αποτέλεσμα θα είχαν οι διαπραγματεύσεις, οι οποίες, για να το πούμε ξεκάθαρα, έγιναν κυρίως σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων απ' όλες τις πλευρές. Ναι, ο Παπαδήμος συμμετείχε στην όλη διαδικασία, αλλά η συμμετοχή του ήταν κατά τη γνώμη μου ήσσονος σημασίας, άσε που λίγους μήνες πριν είχε ταχθεί κατά του "κουρεματος" του ελληνικού χρέους. Όσο για το πόσο επιτυχημένο ήταν το PSI, μια βόλτα στο ZeroHedge θα μας πείσει: τα νέα ομόλογα κοστολογούνται από τις αγορές στα 14 σεντς το ευρώ, ήτοι η Ελλάδα συνεχίζει να θεωρείται χρεοκοπημένη...

Ναι, αλλά εξασφάλισε τη νέα δανειακή σύμβαση. Ανοησίες. Το νέο δάνειο, από τη στιγμή που θα γινόταν το PSI, ήταν δεδομένο. Μάλιστα, κάπου διάβασα, δεν θυμάμαι πού, ότι ξένοι αναλυτές έχουν εκφράσει την έκπληξή τους για το πόσο παθητική ήταν η στάση της κυβέρνησης κατά τις διαπραγματεύσεις με την τρόικα για τα μέτρα που θα συνοδεύσουν το νέο δάνειο: στην ουσία, η κυβέρνηση Παπαδήμου όχι μόνο δεν διαπραγματεύτηκε για τους όρους, αλλά αποδέχθηκε χωρίς κουβέντα μέτρα που, εκτός του ότι εξαθλιώνουν σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού της χώρας, δεν πρόκειται να πετύχουν, καθώς αποτελούν την ίδια συνταγή που βύθισε την Ελλάδα σε πρωτοφανή ύφεση και διευρύνουν το φαύλο κύκλο της αποτυχίας. Ειλικρινά, αδυνατώ να συλλάβω πώς μπορεί να θεωρείται ως επιτυχημένος ο πρωθυπουργός μιας κυβέρνησης που μετέτρεψε σε χαρτζιλίκι τους μισθούς στον ιδιωτικό τομέα και τις συντάξεις και που απορρύθμισε πλήρως την αγορά εργασίας, αλλά και που αποδέχθηκε μέτρα που γνωρίζει ότι δεν μπορούν να εφαρμοστούν ή ότι αν εφαρμοστούν να τινάξουν στον αέρα την ήδη διαλυμένη οικονομία της χώρας.

Κι αυτά είναι μόνο η αρχή: στον τομέα των μεταρρυθμίσεων (για πολλές από τις οποίες έχω τις ενστάσεις μου) δεν προχώρησε τίποτα. Τα ταξί παραμένουν κλειστότατο επάγγελμα, η αξιολόγηση στο Δημόσιο παραπέμπεται στις ελληνικές καλένδες, ο νέος νόμος-πλαίσιο για τα πανεπιστήμια ροκανίζεται από την ίδια την κυβέρνηση, η φοροδιαφυγή, όχι μόνο δεν καταπολεμήθηκε αλλά εκτιμώ ότι αυξήθηκε, ενώ τα θέματα εσωτερικής ασφάλειας της χώρας αντιμετωπίζονται -όταν αντιμετωπίζονται, αφού αν δεν είχε παραιτηθεί μόνος του, ο Παπουτσής θα ήταν ακόμα ΥΠΡΟΠΟ- αποσπασματικά και μικροπολιτικά, οι τράπεζες συνεχίζουν να λειτουργούν ως κράτος εν κράτει, το ίδιο και η εκκλησία και τα καρτέλ συνεχίζουν να κάνουν πάρτι στην αγορά.

Ωστόσο, το μεγαλύτερο αμάρτημα του Παπαδήμου ήταν ότι ο ίδιος αποδέχθηκε άνευ της παραμικρής διαπραγμάτευσης να είναι ένας τέτοιος πρωθυπουργός: αντί να παραδειγματιστεί από το Μόντι και -αφού υπάρχει συνταγματική εκτροπή με την τοποθέτησή του, να την ολοκληρώσει- να απαιτήσει μια κυβέρνηση που θα παράξει έργο, κάθισε και δέχθηκε να ετεροκαθοριστεί από το Σαμαρά, το Βενιζέλο και τον Καρατζαφέρη. Αντί να απαιτήσει η κυβέρνησή του να προχωρήσει στο απαραίτητο νομοθετικό έργο, αποδέχθηκε να εξυπηρετήσει τα μικροκομματικά συμφέροντα. Αποτέλεσμα; Το νομοσχέδιο του Βορίδη για τα ταξί, το στοπ της ΝΔ στο νέο εξεταστικό και σε ένα κάρο άλλα νομοθετήματα, ο κουτοπόνηρος τρόπος με τον οποίο ο Μπαμπινιώτης επιχείρησε να "τελειώσει" τον -ανεπαρκή, κατά την άποψη μου- νόμο για την ανώτατη εκπαίδευση, τα νομοσχέδια-κουρελούδες με τις εκατοντάδες άσχετες τροπολογίες και πάει λέγοντας. Α, ναι, και με όλα αυτά κατόρθωσε να νομιμοποιήσει τις πιο αντιδραστικές φωνές του πολιτικού φάσματος και να τους δώσει δύναμη και φωνή, εκτός κι αν κάποιος νομίζει ότι τα ποσοστά του Καμμένου ή της Χρυσής Αυγής προέρχονται από παρθενογένεση.

Κάπου εδώ έχω ήδη βαρεθεί επαρκώς για να συνεχίσω. Αν θέλεις, αναγνώστη μου, μπορείς να προσθέσεις κι άλλες ανεπάρκειες και φάουλ του Παπαδήμου. Εγώ αρκούμαι σε αυτό: το τέλος του βίου αυτής της κυβέρνησης το βλέπω να έρχεται με ανακούφιση. Προφανώς, μπορεί η επόμενη να είναι πολύ χειρότερη. Ωστόσο, με τίποτα δε νομίζω ότι θα είναι τόσο αδύναμη και τόσο βλαπτική για τα συμφέροντα τόσο πολλών όσο αυτή που τώρα ετοιμάζεται να φύγει. Ας ελπίσουμε ότι το πάθημα θα μας γίνει μάθημα και ότι η ευθύνη μιας κυβέρνησης και ενός πρωθυπουργού δεν θα είναι από τούδε περιορισμένη.

Για την ανάπτυξη, ρε γαμώτο...

Αναγνώστη μου, ξέρω ότι τον τελευταίο καιρό σε έχω παραμελήσει. Ωστόσο, πρέπει να σου πω ότι, εδώ στη σπηλιά μου, ήμουν πολύ απασχολημένος με το να στήνω παγίδες σε ανέμελους νεοφιλελεύθερους, να τους πιάνω και στη συνέχεια να τρέφομαι με την τρυφερή και καλογυμνασμένη σάρκα τους. Ωστόσο, χάρη στα smartphones τους (είναι τρομεροί γκατζετάκηδες οι νεοφιλελεύθεροι...) δημιουργούσα wifi hubs στη σπηλιά και παρακολουθούσα -εκ του μακρόθεν- τις εξελίξεις με τα PSI και τα ομόλογα και τα CDS και όλα αυτά που σώζουν για άλλη μια φορά τη χώρα.

Χθες, λοιπόν, είδα στο ιντερνέ και τα όσα είπε αυτός ο καλός κυριούλης και ομολογώ ότι κατά βάση συμφώνησα μαζί του. Ωστόσο, όσο το σκεφτόμουν, τόσο μου φαινόταν ότι όλα όσα προτείνει δεν θα κάνουν τίποτα περισσότερο από το να βάλουν μια μικρή τάξη στο μπάχαλο που λέγεται Ελλάδα, καθώς και ότι δεν έχουν τον παραμικρό αναπτυξιακό χαρακτήρα. Άσε που σε συνδυασμό με τις νομοθετικές ρυθμίσεις σχετικά με τα εργασιακά και μισθολογικά του ιδιωτικού τομέα το μόνο που θα επιτευχθεί από τις προτάσεις Ράιχενμπαχ -αν επιτευχθεί κι αυτό- είναι απλώς η διαρκής ύφεση να είναι λίγο λιγότερο βίαιη.

Βλέπεις, αναγνώστη μου, όλα αυτά που συζητιούνται και προτείνονται είναι, κατά τη γνώμη μου, γενικότητες που δεν απαντούν στο βασικό ερώτημα: τι σκατά οικονομία θα μπορούσε να έχει η Ελλάδα. Μέχρι την κρίση, η ελληνική οικονομία ήταν κατά βάση καταναλωτική με μια δόση κατασκευών/έργων υποδομής. Ωστόσο, όλοι το ξέρουμε πια, μόλις στέρεψε η δανειοδότηση, όλα αυτά κατέρρευσαν και διαπιστώσαμε ότι από την οικονομία λείπουν οι πολλαπλασιαστές εισοδήματος, δηλαδή, οι δραστηριότητες εκείνες που θα μπορούσαν να αυξήσουν σημαντικά και σε βάθος χρόνου το ΑΕΠ. Βιομηχανία η χώρα δεν έχει (κράτα το αυτό), η αγροτική παραγωγή στηρίζει κατά κύριο λόγο στις επιδοτούμενες καλλιέργειες, το τουριστικό εισόδημα διαχέεται αναξιοποίητο, άσε που το ακριβό ευρώ κάνει τον τουρισμό να ζορίζεται, και οι τομείς των υπηρεσιών είναι πολύ χύμα-λίμπα για να στηρίξουν ουσιαστικά την ανάπτυξη.

Αν προσθέσουμε στα παραπάνω και το γεγονός ότι σε μια χώρα έντεκα εκατομμυρίων έχουμε σχεδόν ένα εκατομμύριο επιχειρήσεις, γίνεται προφανές ότι τα χρήματα από την Ε.Ε., την ΕΤΕπ και δενξερωαποπουαλλού το μόνο που θα κάνουν θα είναι να δώσουν "καλάμι" και δη μισοστομωμένο, σε ένα μοντέλο που κατά την άποψή μου έχει ήδη εκπνεύσει. Κι όμως, όλοι μιλούν για ανάπτυξη, για χρήμα που πρέπει να πέσει στην αγορά, για ανταγωνιστικότητα και άλλα τέτοια ορέα. Έτσι, λοιπόν, ως Khlysty, λέω να σου γράψω μερικές ιδέες για το πώς η Ελλάδα θα μπορούσε να επιτύχει μια στοιχειώδη ανάταξη της οικονομίας της και, παράλληλα, πλήρη ανασχηματισμό του οικονομικού της μοντέλου.

Κατά τη γνώμη μου, το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι να καταργηθούν οι διατάξεις για τις μειώσεις μισθών στον ιδιωτικό τομέα. Όπως προανέφερα -και σού'πα να το κρατήσεις- η Ελλάδα ΔΕΝ έχει βιομηχανία. Δεν είναι Σλοβακία, Σλοβενία, Πολωνία, Τσεχία ή άλλες χώρες που, όταν έπεσε ο Υπαρκτός, είχαν βιομηχανική υποδομή και αντίστοιχο εργατικό δυναμικό, οπότε με σχετικά χαμηλούς μισθούς και επενδύσεις περισσότερο εκσυγχρονισμού των ήδη υπαρχόντων υποδομών, κάποιος μπορούσε να επιτύχει υψηλή κερδοφορία. Στην Ελλάδα το εργατικό δυναμικό απασχολείται κυρίως στους τομείς της παροχής υπηρεσιών ή σε μικρές μονάδες παραγωγής, που εκ φύσεως δεν μπορούν να είναι ανταγωνιστικές, ιδίως όταν μιλάμε για οικονομίες κλίμακας. Αντιθέτως, περικόπτωντας τους μισθούς, το μόνο που επιτυγχάνεται είναι να μειώνεται η ήδη χαμηλή κατανάλωση και η ύφεση να βαθαίνει. Επίσης, δεν υπάρχει η παραμικρή πιθανότητα η Ελλάδα να γίνει βιομηχανική χώρα με την κλασσική έννοια: δεν έχει πρώτες ύλες, δεν έχει υποδομές και, ακόμα και με τα σημερινά δεδομένα, είναι αρκετά απομονωμένη, ώστε το κόστος μεταφοράς από και προς να είναι μεγάλο.

Το δεύτερο που πρέπει να γίνει είναι να δούμε τι μπορούμε να αξιοποιήσουμε από τα ήδη υπάρχοντα πλεονεκτήματα της χώρας. Φυσικά, η λογική να φυτέψουμε όπου βρούμε φωτοβολταϊκά είναι μάλλον χαζή και ο Τέκης το έχει αναλύσει επαρκώς. Καλές και χρυσές οι ΑΠΕ, αλλά μόνο για "οικιακή χρήση" -τουλάχιστον προς το παρόν: αν εφευρεθούν, ξερωγώ, φωτοβολταϊκά με κρυπτονίτη και μπορούμε να αποθηκεύουμε την ενέργεια και να την εξάγουμε χωρίς να κοστίζει ο κούκος αηδόνι, τότε, ναι, μέσα κι εγώ. Αλλά ως τότε, ας κρατάμε μικρό καλάθι και ας δούμε τι μπορούμε να κάνουμε.

Σε τρίτο επίπεδο, μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις ήδη υπάρχουσες υποδομές, μέσω στρατηγικών συνεργασιών. Τον λάθος τρόπο τον είδαμε ήδη με την εκχώρηση μέρους του εμπορικού λιμανιού του Πειραιά στους Κινέζους: όταν επί της ουσίας πουλάς κάτι, μην περιμένεις ο αγοράστής να συμπεριφερθεί τρυφερά. Ωστόσο, η ανάπτυξη συνεργασιών (π.χ. σε επίπεδο επενδύσεων με ανάλογο ανταλλάγμα, αλλά χωρίς εκχώρηση) θα μπορούσε να βοηθήσει: π.χ., σου δίνω μια μονάδα της ΔΕΗ, την οποία θα εκσυγχρονήσεις, ωστόσο, διατηρώ το κυριαρχικό μου δικαίωμα στη μονάδα και για τα φράγκα θα τα βρούμε. Ξέρω, ακούγεται αφελές, ωστόσο, έχω την αίσθηση ότι μια αμοιβαία επωφελής συμφωνία δεν θα πείραζε κανέναν.

Τέλος, θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα στην αγροτική παραγωγή -και σε μαζικό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο εξειδικευμένης παραγωγής- ώστε το εισόδημα από αυτόν τον παρατημένο τομέα να αυξηθεί εκθετικά. Το μεγαλύτερο μέρος της χώρας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καλλιέργειες, ακόμα και τα ξερονήσια του Αιγαίου (όποιος δεν έχει φάει άνυδρη ντομάτα Σύρου, έχει χάσει μια κορυφαία γαστριμαργική απόλαυση), ενώ η παραγωγή είναι σχεδόν εγγυημένη (εντάξει, άμα πέσει χαλάζι τον ήπιαμε, αλλά, γενικώς, ο καιρός της Ελλάδας βοηθά πολύ). Όχι, όμως, μπαμπάκι, αλλά κηπευτικά, φρούτα, λαχανικά, εσπεριδοειδή, μήλα, ελιές και πάει λέγοντας. Σε συνδυασμό με μονάδες τυποποίησης/μεταποίησης και σκληρή εξαγωγική πολιτική/μαρκετάρισμα ("Φάε ελληνικό λάδι κι έλα βράδυ"), είναι εύκολο να δει κανείς ότι μέσα σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα ο τομέας αυτός μπορεί να παράξει τεράστιο εισόδημα για τη χώρα.

Για τον τουρισμό δεν έχω να πω τίποτα περισσότερο, πέραν του ότι ο αυστηρός έλεγχος της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών θα λειτουργήσει ενισχυτικά και πολλαπλασιαστικά. Ωστόσο, επειδή κάποιοι θα με κατηγορήσουν ότι είμαι αντιεπιχειρηματικός, θέλω να αναφερθώ σε ένα τομέα που είναι πολύ κρίμα που τον έχουμε παρατημένο: εννοώ τον τομέα της παροχής υπηρεσιών. Τα τελευταία χρόνια έχω γνωρίσει αρκετό κόσμο που έχει σπουδάσει καλά (ακόμα και μόνο στην Ελλάδα) και έχει πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες για την αξιοποίηση της τεχνολογίας στον τομέα των υπηρεσιών. Δεκάδες παιδιά έχουν δουλέψει σε open source πλατφόρμες και έχουν παρουσιάσει προϊόντα που με λίγο σπρώξιμο θα μπορούσαν να μοσχοπουλιούνται. Αντί, λοιπόν, το υπουργείο Ανάπτυξης να σπρώχνει δισεκατομμύρια για την επιβίωση "τελειωμένων" επιχειρήσεων, θα μπορούσε να ενισχύσει ουσιαστικά τις start-ups αυτές και η Ελλάδα να γίνει ένα -μικρό, αλλά ισχυρό- hub παραγωγής εφαρμοσμένης τεχνολογίας. ΟΚ, στις δέκα start-ups τελικά επιβιώνουν οι τρεις (τυχαίο το νούμερο, μη βαράτε...), αλλά η πολλαπλασιαστική τους δράση για την οικονομία είναι τεράστια.

Και θα μου πεις τώρα, αναγνώστα μου, καλά, ρε Khlysty, μόνος σου τα σκέφτηκες όλα αυτά; Δεν μας τά'χουν πει κι άλλοι; Ναι, ό,τι μου πεις είναι αλήθεια. Αλλά, ξέρεις, σκέφτομαι ότι τώρα είναι πραγματικά μια ευκαιρία η χώρα αυτή να αρχίσει να λειτουργεί στη λογική της ουσιαστικής ανάπτυξης. Διότι, όταν ακούω το Σαμαρά και τον Βενιζέλο να μιλούν για ανάπτυξη, προσθέτοντας αμέσως "να πέσει χρήμα στην αγορά", με πιάνει σύγκρυο για το πώς και πού θα πάνε τα ευρωκονδύλια. ΟΚ, οι ιδέες μου ίσως είναι απλοϊκές, όμως, γι'αυτό και τις καταθέτω εδώ, μπας και βρεθεί κάποιος είτε να μου τις ανατρέψει, είτε να μου τις ενισχύσει. Και στις δύο περιπτώσεις θα είμαι ικανοποιημένος. Και τώρα, γεια, πάω να ροκανίσω κάτι κοκκαλάκια που μου έχουν απομείνει...